NEP 2020 Teacher Education: बीएड नाही, आता ‘हा’ कोर्स करा- राष्ट्रीय शिक्षण धोरण 2020 अंतर्गत मोठा बदल

संपादकीय, (बुलडाणा कव्हरेज न्युज): देशातील शिक्षण क्षेत्रात राष्ट्रीय शिक्षण धोरण 2020 (NEP 2020 Teacher Education) ने मोठे बदल घडवून आणले आहेत. विशेषतः शिक्षक प्रशिक्षणाच्या क्षेत्रात, पारंपरिक बॅचलर ऑफ एज्युकेशन (बीएड) कोर्सच्या जागी एक नवीन आणि आधुनिक कोर्स सुरू करण्यात आला आहे. हा कोर्स म्हणजे इंटिग्रेटेड टीचर एज्युकेशन प्रोग्राम (ITEP), जो शिक्षक बनण्याच्या स्वप्नाला नवीन दिशा देणारा आहे. चला, या बदलांबद्दल सविस्तर आणि विश्वासार्ह माहिती जाणून घेऊया.

बीएडचा त्रास संपला, नवीन कोर्सची सुरुवात

NEP 2020 अंतर्गत शिक्षक प्रशिक्षणाला अधिक समग्र आणि व्यावहारिक स्वरूप देण्यासाठी प्रयत्न सुरू आहेत. यापूर्वी सरकारी शाळांमध्ये शिक्षक म्हणून नियुक्त होण्यासाठी बीएड पदवी अनिवार्य होती. मात्र, आता ITEP हा पर्यायी आणि प्राधान्याचा कोर्स म्हणून समोर येत आहे. याचा अर्थ, बीएड कोर्स पूर्णपणे बंद झालेला नाही, परंतु त्याची रचना आणि महत्त्व बदलत आहे.

• एक वर्षांचा बीएड कोर्स पुन्हा सुरू: राष्ट्रीय अध्यापक शिक्षण परिषद (NCTE) ने 2026-27 शैक्षणिक सत्रापासून एक वर्षांचा बीएड कोर्स पुन्हा सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. यामुळे स्नातक किंवा स्नातकोत्तर पूर्ण केलेल्या उमेदवारांना कमी कालावधीत शिक्षक प्रशिक्षण घेता येईल.
• दोन वर्षांचा बीएड कोर्स: सध्याचा दोन वर्षांचा बीएड कोर्सही काही संदर्भांमध्ये वैध राहील, विशेषतः ज्या उमेदवारांना ITEP मध्ये प्रवेश मिळणार नाही त्यांच्यासाठी.
• ब्रिज कोर्स: सुप्रीम कोर्टाच्या 11 ऑगस्ट 2023 च्या निर्णयानुसार, बीएड धारक प्राथमिक स्तरावरील (इयत्ता 1-5) शिक्षणासाठी पूर्णपणे पात्र नाहीत, कारण त्यांचं प्रशिक्षण माध्यमिक स्तरासाठी आहे. यासाठी NCTE ने बीएड धारकांसाठी ब्रिज कोर्स तयार केला आहे, जो प्राथमिक शिक्षणासाठी आवश्यक कौशल्ये शिकवेल.

ITEP: शिक्षक प्रशिक्षणाचा नवा चेहरा

इंटिग्रेटेड टीचर एज्युकेशन प्रोग्राम (ITEP) हा NEP 2020 च्या दृष्टिकोनातून तयार केलेला चार वर्षांचा एकात्मिक कोर्स आहे. हा कोर्स बारावी नंतर थेट सुरू करता येतो आणि यामुळे उमेदवारांना एक वर्षाचा वेळ वाचतो (पारंपरिक बीएडसाठी लागणाऱ्या 3 वर्षांच्या पदवी + 2 वर्षांच्या बीएडऐवजी).

ITEP च्या प्रमुख वैशिष्ट्यांचा:

• अवधी: चार वर्षांचा एकात्मिक कोर्स, जो शालेय शिक्षणाच्या सर्व स्तरांसाठी तयार करतो – फाउंडेशनल (बालवाडी ते इयत्ता 2), प्रिपरेटरी (इयत्ता 3-5), मिडल (इयत्ता 6-8), आणि सेकेंडरी (इयत्ता 9-12).
• विशेष अभ्यासक्रम: ITEP मध्ये अध्यापन पद्धती, बालमानसशास्त्र, तंत्रज्ञानाचा वापर, आणि आधुनिक शैक्षणिक दृष्टिकोन यांचा समावेश आहे. याशिवाय, योग, कला, आणि संस्कृत यांसारख्या विषयांसाठी विशेष ITEP कोर्सेसही सुरू होत आहेत.
• प्रवेश प्रक्रिया: ITEP मध्ये प्रवेश घेण्यासाठी राष्ट्रीय सामाईक प्रवेश परीक्षा (NCET) उत्तीर्ण करावी लागते, जी राष्ट्रीय चाचणी संस्था (NTA) आयोजित करते. NCET च्या गुणांवर आधारित देशभरातील मान्यताप्राप्त महाविद्यालयांमध्ये प्रवेश मिळतो.
• पात्रता परीक्षा: ITEP पूर्ण केल्यानंतर उमेदवारांना शिक्षक पात्रता परीक्षा (TET, STET किंवा राज्यस्तरीय परीक्षा) उत्तीर्ण करावी लागते, ज्यामुळे ते सरकारी किंवा खासगी शाळांमध्ये शिक्षक म्हणून पात्र ठरतात.

ITEP चा विस्तार:

• सध्या देशातील 64 शिक्षण संस्थांमध्ये ITEP सुरू आहे, आणि 2026-27 सत्रापासून याची व्याप्ती वाढणार आहे.
• 1,400 पेक्षा जास्त संस्थांनी ITEP सुरू करण्यासाठी अर्ज केले आहेत, ज्यामुळे येत्या काळात हा कोर्स मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध होईल.
• NCTE ने 6 मे 2025 रोजी 2026-27 सत्रासाठी ITEP पोर्टल लॉन्च केले आहे, ज्याद्वारे संस्था ऑनलाइन अर्ज करू शकतात.

NEP 2020 Teacher Education चा दृष्टिकोन:

NEP 2020 चा उद्देश भारताला जागतिक ज्ञानाधारित अर्थव्यवस्थेत अग्रेसर करणं आहे. शिक्षक प्रशिक्षण हा याचा कणा आहे, आणि त्यासाठी खालील बदल प्रस्तावित आहेत:

• गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण: शिक्षकांना आधुनिक तंत्रज्ञान, नवकल्पना, आणि व्यावहारिक शिक्षण पद्धती शिकवल्या जातील.
• पारदर्शक निवड: शिक्षक निवड प्रक्रिया गुणवत्तेवर आधारित आणि पारदर्शक असेल.
• 2030 ची मुदत: 2030 पर्यंत सर्व शिक्षकांसाठी चार वर्षांचा ITEP किंवा समकक्ष पात्रता अनिवार्य होईल. यामुळे डीएड (डिप्लोमा इन एलिमेंटरी एज्युकेशन) सारखे कोर्सेस हळूहळू बंद होण्याची शक्यता आहे.
• शिक्षणाची गुणवत्ता: सक्षम शिक्षकांमुळे विद्यार्थ्यांना उच्च दर्जाचं शिक्षण मिळेल, ज्यामुळे शैक्षणिक परिणाम सुधारतील.

बीएड आणि डीएड यांचं भवितव्य:

• बीएड: बीएड कोर्स अजूनही काही प्रकरणांमध्ये वैध आहे, विशेषतः माध्यमिक स्तरावरील शिक्षणासाठी. तथापि, प्राथमिक स्तरासाठी बीएड धारकांना ब्रिज कोर्स करावा लागेल.
• डीएड: डीएड कोर्स 2027-28 पर्यंत हळूहळू बंद होण्याची शक्यता आहे, आणि त्याची जागा ITEP घेईल.
• महाराष्ट्रातील बदल: महाराष्ट्र सरकारने 2025-26 सत्रापासून चार वर्षांचे बीए-बीएड आणि बीएससी-बीएड कोर्स बंद करून ITEP लागू करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

School Uniform Update: पालकांसाठी आनंदाची बातमी! मुलांना आता मोफत मिळणार गणवेश

या बदलांचा फायदा कोणाला?

• विद्यार्थ्यांना: बारावी नंतर थेट चार वर्षांचा ITEP कोर्स करून शिक्षक बनता येईल, ज्यामुळे वेळ आणि खर्चाची बचत होईल.
• शिक्षण व्यवस्थेला: अधिक प्रशिक्षित आणि सक्षम शिक्षक उपलब्ध होतील, ज्यामुळे शिक्षणाची गुणवत्ता वाढेल.
• शिक्षकांना: पारदर्शक निवड प्रक्रिया आणि आधुनिक प्रशिक्षणामुळे करिअरच्या नव्या संधी मिळतील.

शिक्षक बनण्याची प्रक्रिया:

1. बारावी उत्तीर्ण: विद्यार्थ्यांनी बारावी उत्तीर्ण करून NCET साठी अर्ज करावा.
2. NCET परीक्षा: NCET उत्तीर्ण करून ITEP साठी मान्यताप्राप्त महाविद्यालयात प्रवेश मिळवावा.
3. ITEP कोर्स: चार वर्षांचा कोर्स पूर्ण करावा.
4. TET/STET: शिक्षक पात्रता परीक्षा उत्तीर्ण करावी.
5. नियुक्ती: मुलाखत आणि अध्यापन प्रात्यक्षिकानंतर शिक्षक म्हणून नियुक्ती मिळेल.

NEP 2020 ने शिक्षक प्रशिक्षणाच्या क्षेत्रात एक नवं युग सुरू केलं आहे. ITEP हा कोर्स शिक्षक बनण्याची प्रक्रिया अधिक सुटसुटीत, आधुनिक आणि गुणवत्तापूर्ण बनवत आहे. बीएड कोर्स पूर्णपणे बंद झालेला नाही, परंतु ITEP ला प्राधान्य दिलं जाणार आहे. शिक्षक बनण्याचं स्वप्न पाहणाऱ्या तरुणांनी NCET आणि ITEP ची तयारी आतापासून सुरू करावी. ही संधी त्यांना शिक्षण क्षेत्रात यशस्वी करिअर घडवण्यास मदत करेल.

अधिक माहितीसाठी: राष्ट्रीय अध्यापक शिक्षण परिषद (NCTE) च्या अधिकृत संकेतस्थळाला भेट द्या किंवा स्थानिक महाविद्यालयांशी संपर्क साधा.

---

संदर्भ:

• राष्ट्रीय शिक्षण धोरण 2020, भारत सरकार.
• राष्ट्रीय अध्यापक शिक्षण परिषद (NCTE) अधिकृत माहिती.
• द हिंदू, इंडियन एक्सप्रेस, आणि हिंदुस्तान टाइम्स यांसारख्या विश्वासार्ह वृत्तपत्रांमधील अहवाल.