Civil Defence Mock Drill: आज देशभरात नागरी संरक्षण कवायती- काय आहे मॉक ड्रिल, कशी आणि कोणत्या ठिकाणी होणार?

संपादकीय, (राज धनवे- बुलडाणा कव्हरेज न्युज): भारतात आज ७ मे २०२५ रोजी देशभरात नागरी संरक्षण कवायती (Civil Defence Mock Drill) आयोजित करण्यात येणार आहे. ही कवायत आपत्कालीन परिस्थिती, जसे की हल्ले, हवाई हल्ले किंवा युद्धजन्य परिस्थिती, यासाठी नागरिक आणि प्रशासकीय यंत्रणांना तयार करण्यासाठी आहे.

या कवायतीद्वारे आपत्कालीन प्रतिसाद यंत्रणा तपासली जाईल आणि सामान्य नागरिकांना प्रशिक्षण दिले जाईल. ही कवायत देशातील २४४ जिल्ह्यांमध्ये होणार असून, यामध्ये हवाई हल्ल्याच्या सायरनपासून ते ब्लॅकआउट आणि स्थलांतर सरावापर्यंत अनेक गोष्टींचा समावेश असेल. चला, जाणून घेऊया या कवायतीबद्दल सविस्तर माहिती.

नागरी संरक्षण कवायत म्हणजे काय? (What is Mock Drill?)

नागरी संरक्षण कवायत ही एक नियोजित सराव प्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये युद्ध, हल्ला किंवा नैसर्गिक आपत्ती यांसारख्या आणीबाणीच्या परिस्थितीचे अनुकरण केले जाते. या कवायतीचा मुख्य उद्देश नागरिकांना आणि सरकारी यंत्रणांना अशा परिस्थितीत काय करावे, याची तयारी करणे आणि त्यांच्यातील समन्वय वाढवणे हा आहे.

यामध्ये हवाई हल्ल्याच्या सायरनची चाचणी, ब्लॅकआउट सराव, बंकर आणि आश्रयस्थळांचा वापर, तसेच प्रथमोपचार प्रशिक्षण यांसारख्या गोष्टींचा समावेश होतो. ही कवायत देशातील नागरिकांना संकटकाळात शांत राहून योग्य पावले उचलण्यास शिकवते.

कवायतीची प्रक्रिया कशी असेल?

नागरी संरक्षण कवायतीची तयारी आणि अंमलबजावणी यासाठी खालील टप्प्यांचा समावेश आहे:

1. नियोजन आणि समन्वय: स्थानिक प्रशासन, जिल्हाधिकारी, पोलीस, अग्निशमन दल, आरोग्य विभाग, स्वयंसेवक आणि शाळा-महाविद्यालयातील विद्यार्थी यांचा समावेश असलेली एक समन्वय समिती ही कवायत आयोजित करते. प्रत्येक विभागाला त्यांची जबाबदारी स्पष्ट केली जाते.
2. हवाई हल्ला सायरन चाचणी: हवाई हल्ल्याच्या सायरनद्वारे नागरिकांना संभाव्य धोक्याची सूचना दिली जाते. या सायरन कार्यरत आहेत की नाही, आणि लोक त्यावर योग्य प्रतिसाद देतात की नाही, याची तपासणी केली जाते.
3. ब्लॅकआउट सराव: युद्धकाळात शत्रूच्या हवाई हल्ल्यापासून संरक्षण करण्यासाठी शहरातील सर्व दृश्य प्रकाश बंद केला जातो. यामुळे महत्त्वाच्या ठिकाणांचे स्थान शत्रूला समजू नये, असा हेतू आहे.
4. स्थलांतर सराव: नागरिकांना जोखमीच्या भागातून सुरक्षित ठिकाणी, जसे की बंकर किंवा आश्रयस्थळांवर, हलवण्याचा सराव केला जातो. यामुळे प्रत्यक्ष संकटकाळात गोंधळ टाळता येतो.
5. प्रशिक्षण सत्रे: शाळा, महाविद्यालये, कार्यालये आणि सार्वजनिक ठिकाणी प्रथमोपचार, अग्निशमन आणि आपत्कालीन परिस्थितीत काय करावे याचे प्रशिक्षण दिले जाते.
6. महत्त्वाच्या ठिकाणांचे संरक्षण: वीज केंद्रे, संचार यंत्रणा, रुग्णालये आणि लष्करी तळ यांसारख्या महत्त्वाच्या ठिकाणांचे छद्मीकरण (कॅमफ्लाज) कसे करावे, याचा सराव केला जातो.
7. मूल्यमापन आणि अहवाल: कवायतीनंतर प्रशासनाकडून त्याची परिणामकारकता तपासली जाते. काय चांगले झाले, काय सुधारणा आवश्यक आहे, याचा अहवाल तयार केला जातो.

कवायतीदरम्यान काय अपेक्षित आहे?

• हवाई हल्ला सायरन आणि सार्वजनिक सूचना: शहरात सायरन वाजतील आणि स्थानिक प्रशासनाकडून सूचना दिल्या जातील.
• ब्लॅकआउट: काही ठिकाणी अचानक वीज बंद केली जाऊ शकते किंवा नागरिकांना दिवे बंद करण्यास सांगितले जाईल.
• स्थलांतर सराव: नागरिकांना सुरक्षित ठिकाणी जाण्यास सांगितले जाईल.
• प्रशिक्षण आणि सराव: स्थानिक अधिकारी, स्वयंसेवक, विद्यार्थी आणि आपत्कालीन सेवा यांचा सहभाग असेल.
• संचार यंत्रणेची चाचणी: भारतीय हवाई दलासोबत संनियंत्रण कक्ष आणि रेडिओ संचार यंत्रणेची चाचणी होईल.

कवायतीचे उद्दिष्ट काय?

ही कवायत २२ एप्रिल २०२५ रोजी जम्मू-काश्मीरमधील पहलगाम येथे झालेल्या दहशतवादी हल्ल्याच्या आणि भारत-पाकिस्तानमधील वाढत्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर आयोजित केली जात आहे. गृह मंत्रालयाने याबाबत सर्व राज्यांना आणि केंद्रशासित प्रदेशांना ५ मे रोजी पत्र पाठवून सूचना दिल्या आहेत. गृह मंत्रालयाच्या पत्रानुसार, “सध्याच्या भू-राजकीय परिस्थितीत नवीन आणि जटिल धोके समोर येत आहेत. त्यामुळे सर्व राज्यांनी आणि केंद्रशासित प्रदेशांनी नेहमीच नागरी संरक्षणाची पूर्ण तयारी ठेवणे गरजेचे आहे.”

या कवायतीचे मुख्य उद्दिष्ट खालीलप्रमाणे आहे:

• नागरिक आणि प्रशासकीय यंत्रणांमधील समन्वय वाढवणे.
• हवाई हल्ला सायरन आणि संचार यंत्रणेची कार्यक्षमता तपासणे.
• ब्लॅकआउट आणि स्थलांतर योजनांची प्रभावी अंमलबजावणी.
• सामान्य नागरिकांना संकटकाळात स्वतःचे संरक्षण कसे करावे, याचे प्रशिक्षण देणे.

कवायत कोणत्या ठिकाणी होणार?

ही कवायत देशभरातील २४४ जिल्ह्यांमध्ये होणार आहे. यामध्ये सीमावर्ती राज्ये जसे की राजस्थान, पंजाब, जम्मू-काश्मीर, पश्चिम बंगाल, आणि ईशान्येकडील राज्यांचा समावेश आहे. याशिवाय, प्रमुख शहरे जसे की दिल्ली, मुंबई, चेन्नई, बेंगलुरू, पुणे, अहमदाबाद, आणि लखनौ यांचाही समावेश आहे. खाली काही प्रमुख ठिकाणांची यादी दिली आहे:

• महाराष्ट्र: मुंबई, पुणे, ठाणे, नाशिक, औरंगाबाद, भुसावळ, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, उरण, तारापूर, पिंपरी-चिंचवड.
• उत्तर प्रदेश: लखनौ, आग्रा, कानपूर, वाराणसी, गाझियाबाद, मेरठ.
• गुजरात: अहमदाबाद, सूरत, वडोदरा, गांधीनगर, जामनगर.
• जम्मू-काश्मीर: श्रीनगर, जम्मू, अनंतनाग, बारामुल्ला, उधमपूर.
• पंजाब: अमृतसर, लुधियाना, जालंधर, पटियाला.
• राजस्थान: जयपूर, जोधपूर, उदयपूर, बीकानेर.
• पश्चिम बंगाल: कोलकाता, हावडा, दार्जिलिंग, सिलिगुडी.
• आसाम: गुवाहाटी, डिब्रुगड, जोरहट, तेजपूर.

संपूर्ण यादी: गृह मंत्रालयाच्या संकेतस्थळावर किंवा स्थानिक प्रशासनाकडून उपलब्ध आहे. नागरिकांनी स्थानिक प्रशासनाशी संपर्क साधून आपल्या भागात कवायत होणार आहे की नाही, याची खात्री करावी.

मॉक ड्रिलसाठी सर्व २४४ ठिकाणांची संपूर्ण यादी पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा.

नागरिकांनी काय करावे?

• शांत राहावे: ही केवळ एक कवायत आहे, त्यामुळे घाबरून जाऊ नये.
• सूचनांचे पालन: स्थानिक प्रशासन, पोलीस किंवा स्वयंसेवकांनी दिलेल्या सूचनांचे काटेकोरपणे पालन करावे.
• आवश्यक वस्तू तयार ठेवाव्यात: पाणी, औषधे, टॉर्च, मेणबत्त्या आणि रोख रक्कम जवळ ठेवावी.
• खोट्या बातम्यांवर विश्वास ठेवू नये: फक्त सरकारी प्रसारमाध्यमे, रेडिओ किंवा अधिकृत सोशल मीडियावरून माहिती घ्यावी.
• सहभाग घ्यावा: प्रशिक्षण सत्रे किंवा सरावात सहभागी होऊन आपली तयारी वाढवावी.

कवायतीचे महत्त्व का?

ही कवायत १९७१ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धानंतर प्रथमच इतक्या मोठ्या प्रमाणावर आयोजित केली जात आहे. त्यावेळी अशा कवायतींमुळे नागरिकांना हवाई हल्ल्यांपासून संरक्षण मिळाले होते. सध्याच्या काळात ड्रोन हल्ले, मिसाइल हल्ले आणि सायबर हल्ले यांसारखे नवीन धोके निर्माण झाले आहेत. त्यामुळे नागरी संरक्षणाची तयारी वाढवणे अत्यंत गरजेचे आहे. ही कवायत केवळ संकटकाळासाठीच नव्हे, तर नैसर्गिक आपत्तींसाठीही नागरिकांना तयार करेल.

दैनंदिन जीवनावर परिणाम होईल का?

गृह मंत्रालयाने स्पष्ट केले आहे की, ही कवायत नियोजित आणि नियंत्रित असेल. त्यामुळे बँका, रेल्वे, बस, विमानसेवा आणि रुग्णालये यांसारख्या अत्यावश्यक सेवा सुरू राहतील. तथापि, काही ठिकाणी तात्पुरते वीज खंडित होणे, मोबाइल नेटवर्क बंद होणे किंवा वाहतूक मार्ग बदलणे यांसारख्या गोष्टी घडू शकतात. नागरिकांनी यासाठी तयार राहावे आणि स्थानिक प्रशासनाच्या सूचनांचे पालन करावे.

माजी आमदार राहुल बोंद्रे यांच्या वाढदिवसानिमित्त चिखलीत भव्य आरोग्य शिबिराचे आयोजन!

७ मे २०२५ रोजी होणारी नागरी संरक्षण कवायत ही भारताच्या सुरक्षिततेच्या दृष्टीने एक महत्त्वाची पायरी आहे. ही कवायत नागरिकांना आणि प्रशासनाला संकटकाळात एकत्र काम करण्याची संधी देईल. सर्व नागरिकांनी या कवायतीत सहभागी होऊन आपली जबाबदारी पार पाडावी आणि देशाच्या सुरक्षेत योगदान द्यावे. अधिक माहितीसाठी स्थानिक प्रशासनाशी संपर्क साधा आणि तयार राहा!